هر انسانی در زندگی به مسأله‌ی خاصی توجه دارد و این‌که این توجه به سمت چه مسأله‌ای می‌رود و چه مدت ادامه می‌یابد، متفاوت است. به طور کلی 2 نوع توجه وجود دارد: توجه کلی و جزیی. در توجه کلی، فرد تمام وجوه یک مسأله را در مدت کوتاه می‌بیند و در نتیجه ادراک سرتاسری از محیط به دست می‌آورد. برای مثال وقتی وارد یک مهمانی می‌شوید، یک توجه کلی به مهمانی دارید و درکی از حرکت افراد، صداهای محیط و افراد، بویی که به مشام می‌رسد و منظری که می‌بینید، پیدا می‌کنید.
این توجه سریع و گذرا است و دیدی کلی نسبت به اتفاق‌های در حال وقوع می‌دهد. در نوع جزئی تمرکز، توجه فرد روی یک مسأله برای مدت طولانی‌تری متمرکز می‌شود. فرد با این کار اطلاعات اضافی را فیلتر می‌کند و یک به یک به مسائل نگاه می‌اندازد. ما برای زندگی به هر دو نوع توجه نیاز داریم. توجه کلی، قوه‌ی ابتکار ما را فعال می‌کند و تمرکز به ما ثبات می‌بخشد. البته زمانی می‌توانیم موفق باشیم که بین این دو توجه سیال شویم و بتوانیم مدام از توجه کلی به تمرکز، تغییر حالت بدهیم.
مسأله‌ی تمرکز کودکان و افزایش دادن آن یکی از موضوعات مورد توجه والدین است. برای افزایش تمرکز در کودکان با دکتر محمد‌رضا زرکش، متخصص اطفال و کارشناس اداره سلامت نوزادان وزارت بهداشت گفتگو شده که ما در این مقاله از سایت فروشگاه بازی فکری ذهن برتر بخش‌هایی از آن را استفاده کرده ایم.
کدام کودکان نمی‌توانند تمرکز کنند؟
کودکانی که مبتلا به اختلال نقص توجه هستند، توجه کلی خوبی دارند امّا نمی‌توانند تمرکز کنند، مثلاً در یک کلاس صدای وز وز مگس، صدای خش خش برگ‌های درختان پشت پنجره، پچ‌پچ‌های بچه‌ها، سوراخ‌های موجود در سقف کلاس و…..توجه آنها را به خود جلب می‌کند اما قادر به فیلتر کردن هیچ کدام از یکدیگر و تمرکز روی حرف‌های معلم نیستند. به عبارتی توجه جزئی ندارند و نمی‌توانند تمرکز کنند.
این کودکان آدم‌های هوشیاری هستند آن قدر که شاید هیچ کس به اندازه‌ی آنها هوشیاری نداشته باشد امّا توجه دقیق و تمرکز ندارند یا نمی‌توانند بین این دو نوع توجه سیال باشند.
شواهد نشان می‌دهد این کودکان در وضعیت‌های خاص، قادر به تمرکز هستند مثلاً حین تماشای فیلم مورد علاقه یا مثلاً بازی با یک قفل رمزدار. این نشان می‌دهد بازی با وسیله‌ی مورد علاقه یا همراهی با یک بزرگ‌تر حین انجام یک کار به تمرکز آنها کمک می‌کند. لیواین یکی از استادان علم روان شناسی، معتقد است کودکانی که در سن پایین توجه خاص و تمرکز ضعیفی دارند، در بزرگسالی ممکن است افراد قابلی شوند و نقص توجه آنها از بین برود.
چگونه توجه و تمرکز کودکان را افزایش دهیم؟
برای کار روی توجه و تمرکز کودکان، اولین قدم جلب توجه آن‌هاست. برای این کار باید روش‌هایی را به کار بگیریم که برای کودک جذاب و بازی گونه باشد. در این صورت توانمندی‌های کودک در زمینه توجه به نحوی گسترش می‌یابد که در طول زندگی برای وی مفید خواهد بود.
سعی ما بر این است که به کودکان مهارت‌هایی را آموزش دهیم تا هر دو نوع توجه را داشته باشد. در شیر‌خوارگی که مغز در حال رشد است، باید روی توجه کلی کار کرد. افزایش تجربه‌ها و انجام بازی‌هایی که مهارت توجه را افزایش می‌دهند، در این میان بسیار کمک کننده است. در سنین بالاتر یعنی پیش دبستانی یا دبستان، می‌توان از بازی‌هایی استفاده کرد که کودک را وارد جزئیات زندگی می‌کند و به عبارتی تمرکز وی را افزایش می‌دهد. هر توجه در یک کودک افزایش یابد، در آینده میزان تمرکز او بالاتر خواهد رفت.
مثلاً اگر کسی در سن پایین با کودکی در مورد گل وحشی صحبت کنیم، در بزرگسالی وقتی وارد یک باغ گل می‌شود، توجهش بیشتر به گل‌های وحشی خواهد بود و روی آنها تمرکز می‌کند. نکته‌ای که لازم است مورد توجه قرار گیرد، تازگی و نوظهوری مطالبی است که به کودک آموزش داده می‌شود. اگر مطلب تازگی داشته باشد، باعث برانگیختگی و افزایش دقت هنگام یادگیری می‌شود. وقتی مطلبی تازگی ندارد، کودک حس خستگی و خواب آلودگی پیدا می کند. در مدرسه برای آن که توجه دانش‌آموزان را جلب کنیم، باید مطالب نوظهور باشند. بچه‌ها به همین دلیل به کارهای گروهی و متواتر علاقه نشان می‌دهند.
بازی‌ها چطور می‌توانند تمرکز کودکان را بالا ببرند؟
منظور از بازی‌هایی که تمرکز کودکان را بالا می برد، بازی‌هایی است که روی توجه کلی و جزئی اثر می‌گذارد و سیالیت بین این دو راتسریع می‌کند. نکته اصلی برای موفقیت در این میان، جذاب بودن بازی است تا توجه و تمرکز کودک را بالا ببرد.اگر کودکان حین بازی احساس شادمانی و رضایت کنند، بازی را یاد می‌گیرند.
چه بازی‌هایی را برای این منظور توصیه می کنید؟
والدین با توجه به سن کودک می‌توانند از این بازی‌ها استفاده کنند. نمونه‌هایی از این بازی‌ها به شرح زیر است:
تا یک سالگی:
زبانت را از دهانت بیرون بیاور. در این بازی ابتدا کودک را صدا کنید و به او لبخند بزنید تا توجهش جلب شود، بعد زبانتان را بیرون بیاورید و کمی حرکت دهید. برای او توضیح دهید که در حال انجام چه کاری هستید. با صدا در آوردن، توجه کودک را به خود جلب کنید. لمس زبان کودک، می‌تواند به او کمک کند تا بهتر بفهمد در مورد چه چیزی صحبت می کنید.
- به کمک این بازی، کنترل بیشتری روی زبانش داشته باشد و در آینده توانایی درآوردن صداهای مختلف و لغات را پیدا کند. تا زمانی که کودک توجه دارد، بازی را ادامه دهید و با خسته شدن او، آن را به روز دیگر موکول کنید. به کمک این بازی،کودک روی توانایی‌ای که دارد، تمرکز می‌کند. در این سن زبان شیرخوار برای مکیدن شیر آماده است. با این بازی کنترل عضلات زبان را هم به‌دست می‌آورد. کم‌کم این مهارت به بازوها و پاها تعمیم داشته می‌شود و آگاهی از خویشتن در او بالا می‌رود. این بازی به کودک می‌فهماند چه جنبه‌هایی برای بازی‌های جذاب و خنده‌دار دارد.
یک تا سه ساله‌ها:
تعقیب پر غوطه‌ور در هوا در این بازی پری را بالا بیندازید و کودک را تشویق کنید آن را نگاه کند. در این حالت تمرکز چشم‌ها روی حرکت پر تقویت می‌شود. پر را در محل‌های مختلف از ارتفاعات مختلف پایین بیندازید تا متوجه گردش هوا و تأثیر آن بر پرواز پر شود.
می‌توانید حتی از کودک بخواهید با فوت کردن، آن را بالا نگه دارد. فایده این بازی افزایش تمرکز و قدرت و انعطاف عضلات چشم‌هاست.
سه تا شش سال:
ضربه با دست توپی را از شاخه درختی به کمک طناب در حالی که به اندازه قد کودک است، آویزان کنید، به نحوی که بتواند با دست به آن ضربه بزند. این بازی باعث افزایش تمرکز و هماهنگی چشم ها و دست می شود. کودک میزان جابه‌جایی توپ را مشادهده می‌کند و متوجه می‌شود رابطه‌ی مستقیمی بین میزان جابه‌جایی توپ و انرژی وارده به آن وجود دارد.
4-6 تا 12 سال:
در مورد هر چیزی می توانی فکر کنی . در این سن دیگر به سراغ تقویت مغز می رویم. این بازی را می توان حتی در ترافیک خیابان هم انجام داد. به نوبت هر چیزی را انتخاب کنید تا طرف مقابل آن را حدس بزند مثلاًمی گویید فلان چیز در جنگل است، فلان چیز اسم یک هنرپیشه است و…این باعث می شود کودک هر چیز مثلاًدر مورد جنگل می داند، به یاد و زبان بیاورد. این بازی به تمرکز طولانی نیاز دارد.
نوجوان:
5 اتفاق خوب. وقتی دو دوست همدیگر را می بینند،5 اتفاق خوبی را که در روز برایشان افتاده بیان کنند یا والدین می توانند از نوجوان بخواهند آخر شب 5 اتفاق خوبی را که در طول روز رخ داده، بنویسند. در این صورت تمرکز روی اتفاق‌های روز زیاد می شود و نوجوان روی اتفاق‌های خوب زندگی و به احساس های ایجاد شده از آنها توجه می کند و در نهایت یاد می گیرد یک اتفاق را به کل روز تعمیم ندهد.
مثلاً به کمک این بازی می‌فهمد بعد از یک انتقاد کوچک که باعث ناامیدی او شده، یک اتفاق خوب هم افتاده. در نهایت می تواند بخش های خوب زندگی را از میان اتفاق‌های دیگر جدا کند و بنویسد. کتاب‌هایی هم در بازار موجود است که می‌تواند به افزایش تمرکز کودک کمک کند. افزایش تمرکز چیزی جز افزایش توجه نیست. بهترین روش نیز برای افزایش توجه و تمرکز بازی‌ها هستند.